The Bystander Effect, το Φαινόμενο του Παρατηρητή
Το φαινόμενο του Παρατηρητή, γνωστό και ως απάθεια του παρευρισκόμενου, αναφέρεται στην συνθήκη κατά την οποία, όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ανθρώπων που παρευρίσκονται σε ένα μέρος, τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες οι άνθρωποι αυτοί, να βοηθήσουν ένα άτομο που βρίσκεται σε κίνδυνο. Αυτό συμβαίνει δίοτι στον παρατηρητή δημιουργείται η πεποίθηση ότι κάποιος άλλος από τους παρευρισκόμενους θα βοηθήσει τελικά και δεν θα χρειαστεί να το κάνει ο ίδιος.
Εάν γινόσασταν μάρτυρες μίας έκτακτης ανάγκης ακριβώς μπροστά στα μάτια σας, σίγουρα θα δρούσατε για να βοηθήσετε το άτομο που αντιμετωπίζει πρόβλημα, σωστά; Ενώ όλοι θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι αυτό ισχύει, το Bystander Effect έχει αποδείξει ότι το αν θα παρέμβετε ή όχι μπορεί να εξαρτάται από τον αριθμό των υπολοίπων παρόντων μαρτύρων.
Πώς «λειτουργεί» το Bystander Effect
Όταν προκύπτει μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης, έχει παρατηρηθεί ότι οι παρευρισκομένοι είναι πιθανότερο να αναλάβουν δράση εάν υπάρχουν ελάχιστοι ή καθόλου άλλοι παρευρισκόμενοι. Το να είσαι μέρος ενός μεγάλου πλήθους φαίνεται να «ορίζει» ότι κανένα άτομο δεν χρειάζεται να αναλάβει την ευθύνη για μία πιθανη ενέργεια.
Μετά από έρευνες, οι Bibb Latané και John Darley διαπίστωσαν ότι ο χρόνος που χρειάζεται ένας συμμετέχων για να αναλάβει δράση και να αναζητήσει βοήθεια, ποικίλλει ανάλογα με το πόσοι άλλοι παρατηρητές βρίσκονται στο δωμάτιο. Σε ένα πείραμα της εν λόγω έρευνας, άτομα τοποθετήθηκαν σε μία από τις τρεις συνθήκες: μόνα τους σε ένα δωμάτιο, με δύο άλλους συμμετέχοντες ή με δύο άτομα της ερευνητικής ομάδας που προσποιήθηκαν ότι ήταν κανονικοί συμμετέχοντες.
Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια για κάποιο ζήτημα (ως πρόφαση) για την διεξαγωγή της έρευνας. Ξαφνικά ενώ συμπλήρωναν ερωτηματολόγια, η αίθουσα άρχισε να γεμίζει με καπνό. Στις συνθήκες όπου οι συμμετέχοντες ήταν μόνοι, το 75% ανέφερε τον καπνό στην ερευνητική ομάδα. Μόνο το 38% των συμμετεχόντων σε ένα δωμάτιο με άλλα δύο άτομα ανέφεραν τον καπνό. Στην τελευταία ομάδα, οι δύο συμμετέχοντες (της ερευνητικής ομάδας) στο πείραμα της παρατήρησαν τον καπνό και στη συνέχεια τον αγνόησαν, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα μόνο το 10% των συμμετεχόντων να αναφέρουν τον καπνό.
Πρόσθετα πειράματα έδειξαν ότι το 70% των ανθρώπων θα βοηθούσαν μία θλιμμένη γυναίκα σε μία συνθήκη όπου θα ήταν οι μοναδικοί μάρτυρες. Αλλά μόνο περίπου το 40% προσέφερε βοήθεια όταν ήταν παρόντα και άλλα άτομα.
Kitty Genovese και Bystander Effect
Το πιο συχνά αναφερόμενο παράδειγμα της επίδρασης του φαινομένου του Παρατηρητή, σε όλα τα εισαγωγικά εγχειρίδια ψυχολογίας είναι η βάναυση δολοφονία μίας νεαρής γυναίκας που ονομαζόταν Kitty Genovese. Την Παρασκευή, 13 Μαρτίου 1964, η 28χρονη Kitty επέστρεφε σπίτι από τη δουλειά της. Καθώς πλησίαζε στην είσοδο του διαμερίσματός της, δέχθηκε επίθεση και μαχαιρώθηκε από έναν άνδρα που αργότερα αναγνωρίστηκε, τον Winston Moseley.
Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της Kitty Genovese για βοήθεια, κανένας από τους δεκάδες ανθρώπους και γείτονες στην κοντινή πολυκατοικία που άκουσαν τις κραυγές της, δεν κάλεσε την αστυνομία για να καταγγείλει το περιστατικό. Η πρώτη επίθεση έγινε στις 3:20 π.μ., αλλά μόλις στις 4:00 π.μ. κάποιος τελικά επικοινώνησε για πρώτη φορά με την αστυνομία.
Παρά την σωστή επεξήγηση του φαινομένου Bystander μέσα από την ιστορία της Kitty, ένα πρώτο άρθρο για το θέμα στους New York Times προκάλεσε αίσθηση στην υπόθεση και ανέφερε μία σειρά πραγματικών ανακρίβειων. Ένα μεταγενέστερο άρθρο στο τεύχος Σεπτεμβρίου 2007 του American Psychologist, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ιστορία παρουσιάζεται σε μεγάλο βαθμό εσφαλμένη κυρίως λόγω των ανακριβειών που δημοσιεύονται επανειλημμένα σε άρθρα εφημερίδων και εγχειρίδια ψυχολογίας.
Ενώ η περίπτωση της Kitty Genovese σαφώς και έχει υποστεί πολλές παραποιήσεις και ανακρίβειες, έχουν αναφερθεί πολλές άλλες παρόμοιες περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια. Το φαινόμενο του παρατηρητή μπορεί σαφώς να έχει ισχυρό αντίκτυπο στην κοινωνική συμπεριφορά, αλλά για ποιον ακριβώς λόγο συμβαίνει; Γιατί τελικά δεν βοηθάμε όταν είμαστε μέρος ενός πλήθους;
Αιτίες
Υπάρχουν δύο κύριοι παράγοντες που συμβάλλουν στο Bystander Effect. Ο πρώτος λόγος, έχει να κάνει με την παρουσία άλλων ανθρώπων, η οποία δημιουργεί την αίσθηση διαμοιρασμού ευθύνης. Επειδή υπάρχουν και άλλοι παρατηρητές, τα άτομα δεν αισθάνονται τόση πίεση ώστε να λάβουν δράση. Η ευθύνη για δράση θεωρείται ότι μοιράζεται μεταξύ όλων των παρευρισκομένων. Ο δεύτερος λόγος, έχει να κάνει με την ανάγκη μας να συμπεριφερόμαστε με ορθούς και κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Όταν οι άλλοι παρατηρητές δεν αντιδρούν, αυτό μεταφράζεται από τα υπόλοιπα άτομα ως σήμα ότι η παρέμβαση δεν χρειάζεται ή δεν είναι κατάλληλη.
Σύμφωνα με έρευνες, οι θεατές είναι λιγότερο πιθανό να παρέμβουν εάν η κατάσταση είναι διφορούμενη. Στην περίπτωση της Kitty Genovese, πολλοί από τους 38 μάρτυρες ανέφεραν πως θεώρησαν, ότι πρόκειται για έναν «ερωτικό καυγά» και δεν συνειδητοποίησαν ότι η νεαρή γυναίκα δολοφονούνταν.
Πρόληψη του φαινομένου Bystander
Μία κρίση είναι συχνά χαοτική και η αιτία ή κατάσταση δεν είναι πάντα σαφής και ξεκάθαρη. Οι παρατηρητές μπορεί να αναρωτιούνται τι ακριβώς συμβαίνει. Σε τέτοιες στιγμές, οι άνθρωποι συχνά κοιτούν τους άλλους γύρω τους για να προσδιορίσουν τι είναι κατάλληλο και αποδεκτό για να πράξουν. Όταν βλέπουν ότι κανένας άλλος δεν αντιδρά, λαμβάνουν το μήνυμα ότι ίσως οποιαδήποτε ενέργεια θα ήταν περιττή.
Τι μπορείτε να κάνετε για να ξεπεράσετε το Φαινόμενο του Παρατηρητή;
Έχει παρατηρηθεί ότι, και μόνο η απλή επίγνωση αυτής της τάσης είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος για να «σπάσετε τον φαύλο κύκλο». Όταν αντιμετωπίζετε μία κατάσταση που απαιτεί δράση, κατανοήστε πώς μπορεί να σας κρατά πίσω το συγκεκριμένο φαινόμενο και λάβετε συνειδητά μέτρα για να το υπερβείτε. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να θέσετε τον εαυτό σας σε κίνδυνο σε μία ακραία συνθήκη.
Τι γίνεται όμως αν είστε εσείς το άτομο που χρειάζεται βοήθεια;
Πώς μπορείτε να πείσετε τους ανθρώπους να σας βοηθήσουν; Μία συχνά προτεινόμενη τακτική είναι να ξεχωρίζετε ένα άτομο από το πλήθος, εστιάζοντας σε αυτό. Κάντε οπτική επαφή και ζητήστε βοήθεια από αυτό το συγκεκριμένο άτομο. Εξατομικεύοντας και προσωποποιώντας το αίτημά σας, γίνεται πολύ πιο δύσκολο να σας απορρίψει.
Βιβλιογραφία / Αναφορές
Darley, J. M. & Latané, B. (1968). Bystander intervention in emergencies: Diffusion of responsibility. Journal of Personality and Social Psychology. 8 (4, Pt.1): 377–383. 8 (4, Pt.1): 377–383.
Latané, B; Darley, J.M. (1968). Group inhibition of bystander intervention in emergencies. Journal of Personality and Social Psychology. 10 (3): 308–324.
🤝🏻Αγγελική Τσαγκαράκη | Ψυχολόγος
📍Ν.Καζαντζάκη 13 | 71202 | Ηράκλειο Κρήτης
📞2810 226993
📩angeliki.tsagkaraki.info@gmail.com
🌐www.angelikitsagkaraki.com
