Διαταραχές της Προσωπικότητας: Αντικοινωνική Διαταραχή της Προσωπικότητας
Με τον όρο Διαταραχές της Προσωπικότητας εννοούμε τις συμπεριφορές και τις καταστάσεις στις οποίες ένα άτομο διαφοροποιείται από το μέσο όρο ως προς:
• την Γνωστική Λειτουργία (δηλαδή τους τρόπους αντίληψης και ερμηνείας του εαυτού, των άλλων ανθρώπων και γεγονότων).
• την Συναισθηματικότητα (δηλαδή την έκταση, την ένταση, την αστάθεια και την απροσφορότητα της συγκινησιακής απάντησης).
• την Διαπροσωπική Λειτουργικότητα.
• τον Έλεγχο των Παρορμήσεων.
Ουσιαστικά το άτομο παρεκκλίνει από τις προαναφερθείσες νόρμες και από τις προσδοκίες του γενικότερου πολιτισμικού πλαισίου του. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με μία διαταραχή προσωπικότητας χρειάζεται να παρουσιάζονται τα παραπάνω με διάρκεια, συχνότητα και επαναληψιμότητα. Επιπλέον θα πρέπει να προκαλείται από τις καταστάσεις αυτές έκπτωση στην λειτουργικότητα του ατόμου όσον αφορά την κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική του ζωή.
Αντικοινωνική Διαταραχή της Προσωπικότητας – Διάγνωση
Στην Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας το άτομο παρουσιάζει ένα διάχυτο πρότυπο περιφρόνησης και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων. Για να διαγνωσθεί το άτομο με Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας θα πρέπει να εμφανίζει κάποια από τα ακόλουθα:
- Αποτυχία να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές σταθερές που αφορούν τη σύννομη συμπεριφορά, όπως φαίνεται από επανειλημμένα διενεργούμενες πράξεις, οι οποίες αποτελούν λόγο σύλληψης.
- Δολιότητα, όπως φαίνεται από επανειλημμένα ψέματα, χρήση ψευδωνύμων ή εξαπατηση των άλλων για προσωπικό κέρδος ή ευχαρίστηση.
- Παρορμητικότητα ή αποτυχία να προγραμματίσει για το μέλλον.
- Ευερεθιστότητα και επιθετικότητα, όπως φαίνεται από επανειλημμένους διαπληκτισμούς ή βιαιοπραγίες.
- Απερίσκεπτη αδιαφορία για την ασφάλεια του εαυτού ή των άλλων.
- Σταθερή ανευθυνότητα, όπως φαίνεται από επαναλαμβανόμενη αποτυχία να διατηρήσει σταθερή εργασιακή συμπεριφορά ή να ανταποκριθεί σε οικονομικές υποχρεώσεις.
- Έλλειψη μεταμέλειας, όπως φαίνεται από το ότι αντιμετωπίζει με αδιαφορία ή εκλογικεύει το γεγονός ότι έχει βλάψει, κακομεταχειριστεί ή κλέψει άλλους.
- Το άτομο είναι ενήλικο, τουλάχιστον 18 ετών.
- Υπάρχει απόδειξη ύπαρξης της Διαταραχής της Διαγωγής με έναρξη πριν την ηλικία των 15 ετών.
Κλινική Εικόνα
Το άτομο με Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας παρουσιάζει έντονη επιθετικότητα προς ανθρώπους και ζώα, ασκώντας βάναυσες συμπεριφορές. Συχνά εκφοβίζει, τρομάζει και απειλεί τους άλλους. Χειροδικεί και ξεκινά καυγάδες. Σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιήσει ως «όπλο» κάτι που μπορεί να προκαλέσει σωματική βλάβη σε κάποιον (για παράδειγμα ένα τούβλο, ένα σπασμένο μπουκάλι, ένα μαχαίρι).
Εμπλέκεται σε κλοπές π.χ. ληστεία, αρπαγή τσάντας, εκβιασμός, ένοπλη ληστεία κλπ. Μπορεί επίσης να διαρρήξει το σπίτι, το κτίριο ή το αυτοκίνητο κάποιου άλλου. Ασκεί εκφοβισμό (bullying) και στο ιστορικό του πιθανόν να έχει αναγκάσει κάποιο άτομο να ενδώσει σε σεξουαλική δραστηριότητα μαζί του.
Σε τακτά χρονικά διάστημα λέει ψέματα προκειμένου να αποκτήσει αγαθά ή την εύνοια κάποιου, ή για να αποφύγει υποχρεώσεις και ευθύνες, εξαπατώντας τους άλλους. Μπορεί να υπεξαιρέσει πράγματα που έχουν αξία χωρίς να αντιπαρατεθεί με ένα θύμα (π.χ. κλοπη πραγμάτων από ένα φιλικό σπίτι, πλαστογραφία κ.α.).
Ο αντικοινωνικός μπορεί να εμπλέκεται και σε διαδικασίες που έχουν να κάνουν με καταστροφές στην πρόκληση της περιουσίας των άλλων. Μπορεί για παράδειγμα να λάβει μέρος στην πρόκληση μίας πυρκαγιάς ή δολιοφθοράς σε ένα ακίνητο, με την πρόθεση να προκαλέσει σοβαρή ζημιά. Σκόπιμα δηλαδή να προβεί σε καταστροφή ξένης ιδιοκτησίας.
Το άτομο με Αντικοινωνική Διαταραχή παραβιάζει νόμους και κανόνες. Ο ανήλικος «αντικοινωνικός» τείνει να μην υπακούει, να μένει έξω τη νύχτα παρά τις γονικές συστάσεις και απαγορεύσεις. Πιθανόν να φύγει από το σπίτι ενώ ζει με τους γονείς και να απουσιάσει για μεγάλο χρονικό διάστημα πριν επιστρέψει. Συχνά «το σκάει» από το σχολείο του και από άλλες υποχρεώσεις του.
Ο Αντικοινωνικός είναι συνήθως χειριστικός, ανάλγητος και διακατέχεται από εχθρότητα και ανταγωνιστικότητα. Είναι έκδηλη η έλλειψη αναστολών και η παρορμητικότητα του. Παρουσιάζει έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων όπως ο σεβασμός, η υπευθυνότητα, η τιμιότητα και η ευγένεια.
Συχνά είναι χρήστης αλκοόλ/ναρκωτικών, έχει άγχος και καταθλιπτικό συναίσθημα, πιθανον να είναι άνεργος, ή να έχει παραβατική/εγκληματική συμπεριφορά. Ωστόσο, ορισμένα άτομα με Αντικοινωνική Διαταραχή ελίσσονται και φτάνουν σε υψηλές θέσεις εξουσίας στην κοινωνία μέσω χειραγώγησης και εξαπάτησης (π.χ. πολιτικοί). Σε αυτές τις περιπτώσεις η διαταραχή μπορεί να συγκαλύπτεται μέσα από την ανάλογη θέση εξουσίας που έχει το άτομο, συχνά παρουσιάζοντας ένα εντελώς διαφορετικό προσωπείο προς τα έξω.
Αιτίες – Παράγοντες Πρόκλησης
Το άτομο μπορεί να είναι πιο ευάλωτο στην εμφάνιση Αντικοινωνικής Διαταραχής ως αποτέλεσμα συγκεκριμένου γενετικού/βιολογικού του υπόβαθρου, όμως αυτό θεωρείται ότι παίζει ρόλο μόνο όταν το άτομο εκτίθεται επίσης σε δυσμενείς και δύσκολες συνθήκες, όπως για παράδειγμα κακοποίηση και παραμέληση. Παράγοντες επικινδυνότητας για την πρόκληση της εν λόγω διαταραχής επίσης αποτελούν η χρήση ουσιών ή άλλες προϋπάρχουσες διαταραχές στη συμπεριφορά, που είχε το άτομο στην παιδική και εφηβική ηλικία.
Η οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη της αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Οι γονείς του ατόμου συχνά παρουσιάζουν και οι ίδιοι ένα υψηλό επίπεδο αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Σύμφωνα με έρευνες, οι περισσότεροι γονείς ανήλικων παραβατών ήταν αλκοολικοί ή εγκληματίες, και τα σπίτια τους ήταν συνήθως διαταραγμένα από χωρισμό ή την απουσία ενός γονέα. Πολλές φορές το άτομο με βάση αυτές τις συνθήκες αλλά και ακόμα χειρότερες δυσκολεύεται να αναπτύξει σταθερούς συναισθηματικούς δεσμούς με τους φροντιστές του και οδηγείται σε σκληρές συμπεριφορές.
Η έλλειψη πειθαρχίας και η ανεπαρκής επίβλεψη των γονέων συνδέονται επίσης με την αντικοινωνική συμπεριφορά των παιδιών.
Ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα διαταραγμένο οικογενειακό περιβάλλον, μπορεί να φτάσει στην ενήλικη ζωή έχοντας συναισθηματικά τραύματα. Με το να μην έχει αναπτύξει ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς, είναι απορροφημένο από τον εαυτό του και αδιάφορο για τους άλλους. Η έλλειψη σταθερής πειθαρχίας καταλήγει σε μη συμμόρφωση προς τους κανόνες και αίσθημα ανικανοποίητου. Έτσι από το άτομο απουσιάζουν τα κατάλληλα πρότυπα και μαθαίνει να χρησιμοποιεί την επιθετικότητα για να σχετιστεί και να επιλύσει τις διαφορές του, αποτυγχάνοντας να αναπτύξει ενσυναίσθηση και ενδιαφέρον για τους γύρω του.
Η παιδική κακοποίηση έχει επίσης συσχετισθεί με την εκδήλωση της Αντικοινωνικής Διατραχής. Ο Αντικοινωνικός είναι περισσότερο πιθανόν να έχει κακοποιηθεί ως παιδί. Σε πολλές περιπτώσεις, η κακοποίηση γίνεται μια μαθημένη συμπεριφορά που τα πρώην κακοποιημένα άτομα διαιωνίζουν με τα δικά τους παιδιά (θύτης = προηγουμένως θύμα). Επιπλέον, στρεσογόνα ή τραυματικά γεγονότα μπορεί να διαταράξουν τη φυσιολογική ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος, πυροδοτώντας την έκκριση ορμονών και άλλων χημικών ουσιών του εγκεφάλου, προκαλώντας δυσλειτουργίες.
Διαφοροδιάγνωση
Είναι αναγκαίο να γίνει προσεκτική και διεξοδική αξιολόγηση για να διαγνωστεί η Αντικοινωνική Διαταραχή καθώς συχνά συγχέεται με την εγκληματική δραστηριότητα (δεν έχουν όλοι οι εγκληματίες αυτή τη διαταραχή), με ενήλικη αντικοινωνική συμπεριφορά καθώς και άλλες δραστηριότητες οι οποίες δεν δικαιολογούν τη διάγνωση διαταραχής προσωπικότητας.
Πιο συγκεκριμένα, πολλές φορές η Αντικοινωνική Διαταραχή ίσως συγχέεται με την Οριακή Διαταραχή της Προσωπικότητας λόγω της αυτοκαταστροφικής και επιθετικής συμπεριφοράς. Στην Οριακή Διαταραχή όμως, η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά είναι συχνότερη. Επίσης το άτομο διακατέχεται από αισθήματα ενοχής και αυτοκατηγορίας μετά από μιά άσχημη πράξη στην οποία προέβη, πράγμα που δεν εντοπίζεται σε έναν Αντικοινωνικό.
Όσον αφορά την Διαταραχή της Διαγωγής (διαταραχή της παιδικής ηλικίας) άσχετα με το αν προδιαθέτει για μετέπειτα εκδήλωση της Αντικοινωνικής Διαταραχής, η διάγνωση της Αντικοινωνικής δεν μπορεί να δοθεί στα παιδιά, αλλά μόνο σε ενήλικες άνω των 18 ετών.
Συχνή είναι η συνύπαρξη της Αντικοινωνικής και της Διαταραχής λόγω χρήσης Ψυχοδραστικών ουσιών, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις αλληλοσυμπληρώνονται τα κριτήρια και μπορούν να δοθούν και οι δύο διαγνώσεις. Μπορεί όμως και να υπάρχει μόνο αντικοινωνική συμπεριφορά σε ένα άτομο που κάνει χρήση ουσιών, χωρίς ιστορικό συμπτωμάτων.
Συχνά η Αντικοινωνική Διαταραχή, ομοιάζει με Μανιακό επεισόδιο σε ορισμένες εκφάνσεις της. Όμως η μανία περιλαμβάνει αντικοινωνική συμπεριφορά, που είναι καθαρά επεισοδιακή και συνοδεύεται από έντονη και ευμετάβλητη διάθεση. Επίσης, δεν υπάρχει στο ιστορικό του ατόμου με μανία η Διαταραχή της Διαγωγής στην παιδική ηλικία (όπως συναντάται συνήθως στο ιστορικό του ατόμου με Αντικοινωνική Διαταραχή).
Αντιμετώπιση
Το άτομο με Αντικοινωνική Διαταραχή παρουσιάζει μία έντονη περιφρόνηση για τα προβλήματα που δημιουργεί στους άλλους. Συνήθως η έλευση του για θεραπευτική διαδικασία είναι ακούσια, και γίνεται μόνο κάτω από συνθήκες που το αναγκάζουν να το κάνει (π.χ. μία δικαστική διαμάχη, μία γνωμάτευση από ψυχίατρο κλπ). Παρόλα αυτά αν εγκαθιδρυθεί μια καλή και ισχυρή σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου, ίσως η ίδια η σχέση να αποτελέσει την καλύτερη θεραπευτική παρέμβαση.
Χαρακτηριστικό του ατόμου με Αντικοινωνική Διαταραχή είναι η έλλειψη σύνδεσης μεταξύ συναισθημάτων και συμπεριφορών. Είναι σημαντικό για το άτομο να μπορέσει να κάνει συνδέσεις ανάμεσα στις πράξεις και στα συναισθήματά του. Τα συναισθήματα είναι συνήθως μια βασική πτυχή της θεραπείας αυτής της διαταραχής. Ο Αντικοινωνικός φαίνεται να είχε ελάχιστες ή καμία συναισθηματικά ικανοποιητική και σημαντική σχέση στη ζωή του, οπότε η θεραπευτική σχέση μπορεί να είναι μία από τις πρώτες. Αυτό ίσως είναι πολύ δύσκολο και απειλητικό για το άτομο αρχικά και μπορεί να γίνει ανυπόφορο. Μια στενή θεραπευτική σχέση μπορεί να προκύψει μόνο όταν έχει εγκαθιδρυθεί μια σταθερή συμπάθεια και επικοινωνία με τον θεραπευόμενο και εκείνος μπορεί μέσα του να εμπιστεύεται τον θεραπευτή. Ουσιαστικά χρειάζεται μέσα από την θεραπεία του να «μάθει» να σχετίζεται και να αισθάνεται.
Επομένως, το περιεχόμενο της θεραπείας θα πρέπει να επικεντρωθεί στα συναισθήματα του θεραπευόμενου ή στην έλλειψη αυτών. Η ενίσχυση και η ώθηση του ατόμου να βιώσει και άλλα συναισθήματα πέρα από το θυμό ή την απογοήτευση, είναι συνήθως ευεργετική. Η βίωση έντονου συναισθήματος είναι συνήθως ένα σημάδι προόδου στη θεραπεία. Το να αφορά η θεραπευτική διαδικασία καθημερινά ζητήματα και ανησυχίες της πραγματικής ζωής, είναι ένας τρόπος θεραπευτικής αντιμετώπισης αυτής της διαταραχής αλλά πιθανότατα όχι τόσο αποτελεσματικός για την αλλαγή της συμπεριφοράς μακροπρόθεσμα. Είναι περισσότερο αναγκαία μια προσέγγιση που δίνει έμφαση στην ανακάλυψη και την ταυτοποίηση κατάλληλων συναισθηματικών καταστάσεων.Συνήθως ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να μπορέσει το άτομο να αλλάξει τις δυσλειρουργικές συμπεριφορές του, είναι να χρειαστεί να αντιμετωπίσει και τις συνέπειες της συμπεριφοράς του.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association, DSM-5, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 2015.
National Collaborating Centre for Mental Health (UK), Antisocial Personality Disorder, The British Psychological Society & The Royal College of Psychiatrists, 2010.
Snow J.B, Antisocial Personality Disorder: A Guide About People With Little Regard for Others, J.B. Snow Publishing, 2015.
🤝🏻Αγγελική Τσαγκαράκη | Ψυχολόγος
📍Ν.Καζαντζάκη 13 | 71202 | Ηράκλειο Κρήτης
📞2810 226993
📩 angeliki.tsagkaraki.info@gmail.com
🌐www.angelikitsagkaraki.com
