Διαταραχές της Προσωπικότητας: Παρανοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας
Με τον όρο Διαταραχές της Προσωπικότητας εννοούμε τις συμπεριφορές και τις καταστάσεις στις οποίες ένα άτομο διαφοροποιείται από το μέσο όρο ως προς:
• την Γνωστική Λειτουργία (δηλαδή τους τρόπους αντίληψης και ερμηνείας του εαυτού, των άλλων ανθρώπων και γεγονότων).
• την Συναισθηματικότητα (δηλαδή την έκταση, την ένταση, την αστάθεια και την απροσφορότητα της συγκινησιακής απάντησης).
• την Διαπροσωπική Λειτουργικότητα.
• τον Έλεγχο των Παρορμήσεων.
Ουσιαστικά το άτομο παρεκκλίνει από τις προαναφερθείσες νόρμες και από τις προσδοκίες του γενικότερου πολιτισμικού πλαισίου του. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με μία διαταραχή προσωπικότητας χρειάζεται να παρουσιάζονται τα παραπάνω με διάρκεια, συχνότητα και επαναληψιμότητα. Επιπλέον θα πρέπει να προκαλείται από τις καταστάσεις αυτές έκπτωση στην λειτουργικότητα του ατόμου όσον αφορά την κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική του ζωή.
Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας – Διάγνωση
Στην Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας το άτομο διακατέχεται από δυσπιστία και καχυποψία για τους άλλους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ερμηνεύει τα κίνητρα τους ως κακόβουλα. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας θα πρέπει να εμφανίζει τα ακόλουθα :
•Υποψίες χωρίς επαρκή λόγο και αποδείξεις, να ισχυρίζεται ότι οι άλλοι το εκμεταλλεύονται, το βλάπτουν ή το εξαπατούν.
• Έντονη ενασχόληση με αδικαιολόγητες αμφιβολίες σχετικά με την αφοσίωση ή την αξιοπιστία του περιβάλλοντος του (συγγενείς, φίλοι, συνεργάτες).
•Απροθυμία να εμπιστευθεί άλλους εξαιτίας αδικαιολόγητου φόβου ότι οι πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν κακόβουλα εναντίον του.
• Υπότευεται κρυμμένα μηνύματα και νοήματα, εξευτελιστικά ή απειλητικά, σε αθώα γεγονότα και καταστάσεις.
•Κρατάει κακίες με επίμονο τρόπο (δεν συγχωρεί προσβολές, αδικίες και ταπεινώσεις).
•Αντιλαμβάνεται επιθέσεις στον χαρακτήρα ή την υπόληψη του που δεν γίνονται αντιληπτές από τους άλλους και είναι σε ετοιμότητα να αντιδράσει με θυμό ή να αντεπιτεθεί.
• Παρουσιάζει επανειλημμένες υποψίες, χωρίς αιτιολόγηση, που αφορούν την πίστη του συζύγου ή του ερωτικού συντρόφου.
Κλινική Εικόνα
Το κύριο χαρακτηριστικό της Παρανοειδούς Διαταραχής Προσωπικότητας είναι μια γενικευμένη και αδικαιολόγητη τάση καχυποψίας, που αρχίζει νωρίς στην ενήλικη ζωή και παρουσιάζεται σε μια ποικιλία καταστάσεων. Το άτομο τείνει να ερμηνεύει τις πράξεις των άλλων ατόμων σαν σκόπιμα ταπεινωτικές ή απειλητικές.
Σχεδόν μόνιμα, περιμένει ότι οι άλλοι θα το εκμεταλλετευτούν ή θα το βλάψουν με κάποιο τρόπο. Αμφισβητεί αδικαιολόγητα την αφοσίωση ή την αξιοπιστία των φίλων ή των συνεργατών και συνήθως είναι παθολογικά ζηλότυπο, αμφισβητώντας αδικαιολόγητα την πίστη του συζύγου ή του ερωτικού του συντρόφου.
Το άτομο με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας εξωτερικεύει τα συναισθήματά του χρησιμοποιώντας την άμυνα της προβολής, που σημαίνει ότι αποδίδει στους άλλους παρορμήσεις σκέψεις που είναι ανίκανο να αποδεχθεί και να παραδεχθεί σαν δικές του. Συχνά παρερμηνεύει, είναι συναισθηματικά συγκρατημένο και μοιάζει απαθές σε στιγμές που θα χρειαζόταν να αντιδράσει. Περηφανεύεται ότι είναι λογικο και αντικειμενικό. Έχει έλλειψη ζεστασιάς, εντυπωσιάζεται και δίνει μεγάλη σημασία στη δύναμη και στην ιεραρχία, εκφράζοντας περιφρόνηση για όσους φαίνονται αδύναμοι ή άρρωστοι.
Σε κοινωνικές περιστάσεις το άτομο με την εν λόγω διαταραχή μπορεί να παρουσιάζεται πολυάσχολο. Συχνά προκαλεί το φόβο ή την σύγκροουση με τους άλλους.
Αιτίες
Η αιτία της εμφάνισης της Παρανοειδούς Διαταραχής Προσωπικότητας είναι πολυπαραγοντική. Ενοχοποιούνται περιβαλλοντικοί, βιολογικοί και γενετικοί παράγοντες.
Καθοριστικό ρόλο έχουν οι πρώιμες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Πιθανόν το άτομο που έχει βιώσει ένα συναισθηματικό τραύμα, διαμορφώνει την αντίληψη, η οποία τελικά γίνεται παγιωμένη πεποίθηση, ότι «ο κόσμος είναι κακός και επικίνδυνος». Πολλές φορές το άτομο οδηγείται στο να πιστεύει ακράδαντα πως όλοι είναι εχθρικοί και αρνητικά διακείμενοι προς το πρόσωπο του, χωρίς να αντιλαμβάνεται την δίκη του στάση στα πράγματα, επομένως έχει μια στρεβλή εικόνα τόσο των άλλων όσο και του ίδιου του, του εαυτού.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεώρηση, κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης του το «εγώ»* (αρχαϊκό εγώ), δεν είναι ικανό να κατανοήσει ότι όλη η ζωή αποτελείται από κομμάτια που εμπεριέχουν και θετικές και αρνητικές όψεις, οι οποίες αποτελούν μία σύνθετη πραγματικότητα.
Ένας φυσιολογικός νους κατανοεί ότι υπάρχουν πράγματα που είναι καλά, και άλλα που είναι κακά σε διαφορετικά επίπεδα και με διαφορετικούς τρόπους. Η ωριμότητα και η ισορροπία συνίσταται στο να αποδέχεσαι την αμφιθυμία της ζωής, να επάγεις την ικανότητα αντοχής στην αμφιβολία και τις αντικρουόμενες πληροφορίες, πράγμα που δυσκολεύεται να αντιληφθεί το άτομο με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας. Επομένως στην μετέπειτα ενήλικη ζωή, το άτομο μοιάζει καθηλωμένο σε ένα πρώιμο αναπτυξιακό στάδιο το οποίο δεν βίωσε με φυσιολογικό τρόπο. Το «αρχαϊκό εγώ» δεν είναι ακόμα ικανό να καταλάβει αυτά τα θέματα. Κατανοεί και αντιλαμβάνεται μόνο παραστάσεις που καταχωρούνται σαν καλές ή κακές, τόσο του εαυτού όσο και των άλλων. Η καλή μητέρα, ο κακός πατέρας, για παράδειγμα, είναι διακριτές οντότητες όπως ο καλός και ο κακός εαυτός του.
Στην θεωρία των αντικειμενότροπων* σχέσεων, ο παρανοϊκός θεωρεί τον εξωτερικό κόσμο σαν ένα μέρος με απειλητικά και άσχημα στοιχεία. Έτσι χρήζει σαν πηγή καλού και επιθυμητού τον εσωτερικό του κόσμο τον οποίον προστατεύει από τη «μόλυνση» που έρχεται από έξω. Η προβολή* ενισχύει διπλά αυτή τη διάσταση. Πρώτον, οι αρνητικές όψεις του εαυτού και των άλλων εξισορροπούνται και ελέγχονται μέσω της αποκήρυξης, και δεύτερον, τα καλά κομμάτια που παραμένουν πίσω, γίνονται πιο σημαντικά επειδή φαίνονται πιο ενάρετα και αθώα, σημαντικό στοιχείο της εικόνας του παρανοϊκού. Η απώθηση όμως αυτών των αρνητικών όψεων του εαυτού έχει σαν αποτέλεσμα, η πηγή αυτών να τοποθετείται έξω από τον εαυτό.
Σε επίπεδο ρόλων, όταν για παράδειγμα οι οικογένειες ασκούν έντονη κριτική και γελοιοποιούν ένα άτομο, ουσιαστικά του έχουν προσδώσει το ρόλο του «αποδιοπομπαίου τράγου». Το άτομο δηλαδή καθημερινά βιώνει αισθήματα αδικίας και βλέπει να το κατηγορούν για πράγματα που δεν έχει κάνει. Έτσι, είναι πολύ πιθανό να παρουσιάσει Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας.
Διαφοροδιάγνωση
Θα πρέπει να επισημανθεί η διαφορά μεταξύ της Παρανοειδούς Σχιζοφρένειας και της Παρανοειδούς Διαταραχής Προσωπικότητας. Αυτό συμβαίνει και με άλλες διαταραχες όμως η πιο συχνή αφορά στην παρανοειδή σχιζοφρένεια. Η λεκτική ομοιότητα συχνά προκαλεί σύγχυση με αποτέλεσμα να «μπερδεύονται» οι δύο διαφορετικές αυτές καταστάσεις. Η Παρανοειδής Σχιζοεφρένεια έγκειται στις ψυχώσεις, οι οποίες είναι καταστάσεις όπου το άτομο χάνει την επαφή με την πραγματικότητα. Στην Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας δεν συμβαίνει αυτό καθώς το άτομο έχει μια σχετικά καλή αντίληψη της πραγματικότητας.
Αντιμετώπιση
Για να αντιμετωπιστεί η Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας, θα πρέπει με την ανάλογη θεραπευτική παρέμβαση, ο θεραπευόμενος να πιστέψει περισσότερο στην αξία του, καθώς και να αποδεχθεί τα αισθήματα ευαλωτότητας και φόβου που στην ουσία τον διακατέχουν. Χρειάζεται να αντικαταστήσει κάποιες διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις και να βελτιώσει τις κοινωνικές του δεξιότητες. Επιπλέον θα χρειαστεί να μάθει να δείχνει εμπιστοσύνη στους ανθρώπους και κυρίως να μάθει να εκφράζει τα συναισθήματα του, το άγχος ή τον φόβο του, εξωτερικεύοντας τα και όχι δημιουργώντας θεωρίες συνομωσίας που μόνο εις βάρος του λειτουργούν τελικά.
*Εγώ: αποτελεί συνιστώσα του μοντέλου για τη δομή του ανθρωπίνου ψυχικού οργάνου στα πλαίσια της δεύτερης τοπικής θεωρίας του Sigmund Freud. Σύμφωνα με αυτό το δομικό μοντέλο το Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος που αν και δεν είναι έμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας.
*Προβολή: Μηχανισμός Άμυνας του Εγώ όπου προβάλλουμε στοιχεία και συναισθήματα του εαυτού μας σε κάποιον άλλο. Δεν αποδεχόμαστε ως δικά μας κάποια αρνητικά χαρακτηριστικά μας, και τα αποδίδουμε σε ένα άλλο πρόσωπο (π.χ. δεν ήμουν επιθετικός μαζί του, εκείνος ήταν).
*Αντικειμενότροπες Σχέσεις: Η συγκεκριμένη θεωρία έρχεται να τονίσει τον σημαντικό ρόλο που παίζει η πρώτη σχέση μεταξύ μητέρας – βρέφους στην ανάπτυξη της ταυτότητας του παιδιού και της ψυχικής του δομής.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association, DSM-5, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 2015.
McWilliams Nancy, Ψυχαναλυτική Διάγνωση. Μτφρ. Καραμπέτσου Αντωνία, Αναγνωστοπούλου Τάνια. Εκδ. Ινστιτούτο Ψυχολογίας και Υγείας, 2012.
Winnicott, D.W., Διαδικασίες Ωρίμανσης και Διευκολυντικό Περιβάλλον. Μτφρ. Θανάσης
Χατζόπουλος. Εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
Εισαγωγή στη Γνωσιακή Θεραπεία, Judith S. Beck, Εκδόσεις Πατάκη, 2000.
🤝🏻Αγγελική Τσαγκαράκη | Ψυχολόγος
📍Ν.Καζαντζάκη 13 | 71202 | Ηράκλειο Κρήτης
📞2810 226993
📩 angeliki.tsagkaraki.info@gmail.com
🌐www.angelikitsagkaraki.com
