1. Οδύνη για το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου.
2. Δημόσια και επίσημη εκδήλωση θλίψης για το θάνατο κάποιου για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Ετυμολογία: παράλληλος τύπος του πάθ-ος (βλέπε τον παρακείμενο πέ-πονθ-α του πάσχω).
Το πένθος προϋποθέτει μια απώλεια. Κάτι χάνεται, κάποιος φεύγει. Όχι δεν αφορά μόνο τον θάνατο, αφορά κάθε τέλος, κάθε μικρό και κάθε μεγάλο τέλος.
Το πένθος συντροφεύει και την αλλαγή. Την δύσκολη αλλαγή.
Πολλές θεωρίες και ορισμοί υπάρχουν για το πένθος (Freud, Bowlby, Parkes, Worden, Kübler-Ross) και ακόμα η βιβλιογραφία δεν έχει οδηγηθεί στον επικρατέστερο. Ζήτημα αποτελεί και το γεγονός για το αν υπάρχει μία τυπική ή μία παθολογική διεργασία και τρόπος για να πενθήσει κάποιος.
Σύμφωνα με τον Freud, οι άνθρωποι αναπτύσσουν μεταξύ τους συναισθηματικούς δεσμούς, τους οποίους ονομάζει «κάθεξη». Το πένθος που ακολουθεί έναν θάνατο ονομάζεται «αποκάθεξη». Η διαδικασία της αποκάθεξης χαρακτηρίζεται από μία προσπάθεια λύσης των συναισθηματικών δεσμών με τον θανόντα. Στην όλη αυτή διαδικασία λαμβάνουν χώρα μια σειρά αντιπαραθέσεων με την απώλεια και καταληκτικός στόχος, είναι η αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας αυτής.
Μια επίσης εμπεριστατωμένη θεωρία για το πένθος είναι αυτή της Kübler-Ross. Η θεωρία περιλαμβάνει πέντε στάδια – φάσεις, αντιδράσεις του ατόμου στον θάνατο ή την απώλεια:
1. Άρνηση, η οποία μπορεί να αφορά τα γεγονότα και τις επιπτώσεις του θανάτου ή της απώλειας, ή και την πιθανότητα επικείμενου θανάτου.
2. Θυμός, που περιλαμβάνει και αλλά συναισθήματα, όπως το αίσθημα της αδικίας, των ενόχων, της απώλειας ελέγχου κλπ.
3. Διαπραγμάτευση, με κάποιον σημαντικό άλλο (π.χ. τον γιατρό ή τον Θεό).
4. Θλίψη, ή κατάθλιψη.
5. Αποδοχή, το άτομο συμφιλιώνεται με το θάνατο, έχοντας τακτοποιήσει όσο γίνεται διαφορά εκκρεμότητες.
Αυτά τα στάδια έχουν εφαρμογή σε οποιαδήποτε μορφή καταστροφικής προσωπικής απώλειας (υγεία, εργασία, εισόδημα, ελευθερία). Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, το διαζύγιο, τον εθισμό σε ουσίες κλπ. Τα βήματα – στάδια δεν έρχονται απαραιτήτως στη σειρά που σημειώνεται ανωτέρω, ούτε βιώνονται όλα τα βήματα από όλους. Σε κάθε περίπτωση όμως, το άτομο θα περάσει τουλάχιστον δύο από αυτά τα στάδια. Το μοντέλο αυτό γενικεύεται και για περιπτώσεις οποιασδήποτε σημαντικής προσωπικής αλλαγής. Η αλλαγή στις περιστάσεις δεν χρειάζεται πάντα να είναι αρνητική, απλώς αρκετά σημαντική ώστε να προκαλέσει μια αντίδραση θλίψης στην απώλεια.
Ο θάνατος, ή η απώλεια ενός ανθρώπου ή μίας σημαντικής σχέσης, μία σοβαρή αλλαγή στην υγεία, δίνει την αίσθηση στο άτομο πως χάνει κάτι από την ίδια του την υπόσταση, τον ίδιο του τον εαυτό. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος χάνοντας τους γονείς του αμέσως αισθάνεται να χάνει και την ιδιότητα του ως γιος ή κόρη, χάνει επομένως ένα κομμάτι από την ίδια του την ταυτότητα και των στοιχείων που την προσδιορίζουν. Πάντα λοιπόν θα χάνουμε και κάτι από εμάς, πάντα ένα κομμάτι μας δεν θα είναι πια το ίδιο.
Βοηθητικές ενέργειες στην διαδικασία πένθους:
- Μπορούμε με άμεσο τρόπο να εκφράσουμε την συμπάθεια μας για το συμβάν και την κατάσταση που βιώνει το άτομο.
- Να αναγνωρίσουμε πως κατανοούμε αλλά δεν μπορούμε απόλυτα να βιώσουμε και να έρθουμε στην θέση του ατόμου που έχει χάσει ένα δικό του άνθρωπο ή έχει αποχωριστεί από μία σημαντική για εκείνο σχέση στην παρούσα φάση.
- Να μιλάμε για τον θανόντα με το όνομα του, ή σε περίπτωση που δεν έχουμε να κάνουμε με θάνατο να αναφερόμαστε στο όποιο συμβάν ξεκάθαρα χωρίς υπεκφυγές.
- Να μην αποφεύγονται αλλά να τίθενται ερωτήσεις σχετικά με τις συνθήκες γύρω από το γεγονός που έχει λάβει χώρα.
- Κυρίως να ρωτάμε πως νιώθει και ποια είναι τα συναισθήματα του ατόμου.
Η τελευταία ενέργεια ίσως είναι και η σημαντικότερη καθώς αυτό που έχει σημασία είναι να δώσουμε χώρο και χρόνο στον άνθρωπο που πενθεί να εκφραστεί με τον τρόπο που εκείνος θεωρεί κατάλληλο, χωρίς προσπάθεια χειραγώγησης προς μία κατεύθυνση. Η έκφραση των συναισθημάτων χρειάζεται να ενθαρρύνεται και να μην αποτρέπεται. Τόσο τα έντονα συναισθήματα όσο και και οι αντιδράσεις παγώματος ή απόσυρσης είναι εξίσου, και μάλλον, απαραίτητες στην διαδικασία του πένθους.
•Καί τό πιάνο, σά μαῦρο φέρετρο κλεισμένο. Δέν τολμᾶς νά τ’ ἀνοίξεις.
Ὅλο νά προσέχεις, νά προσέχεις, μήν πέσουν, μήν πέσεις. Δἐν ἀντέχω.
Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.
Τοῦτο τό σπίτι, παρ’ ὅλους τούς νεκρούς του, δέν ἐννοεῖ νά πεθάνει.
Ἐπιμένει νά ζεῖ μέ τούς νεκρούς του
νά ζεῖ ἀπ’ τούς νεκρούς του
νά ζεῖ ἀπ’ τή βεβαιότητα τοῦ θανάτου του
καί νά νοικοκυρεύει ἀκόμη τούς νεκρούς του σ’ ἑτοιμόρροπα κρεββάτια
καί ράφια.
Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.
Απόσπασμα από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου•
🤝🏻Αγγελική Τσαγκαράκη | Ψυχολόγος
📍Ν.Καζαντζάκη 13 | 71202 | Ηράκλειο Κρήτης
📞2810 226993
📩 angeliki.tsagkaraki.info@gmail.com
🌐www.angelikitsagkaraki.com
